Successful Farmer: भारत हा एक शेतीप्रधान देश (Agriculture Country) आहे. आपल्या देशातील शेतकरी बांधव गेल्या काही वर्षांपासून उत्पादनवाढीच्या (Farmer Income) अनुषंगाने रासायनिक खतांचा (Chemical Fertilizer) अंदाधुंद वापर करताहेत.
यामुळे जमिनीची सुपीकता (soil fertility) कमी होत चालले आहे शिवाय आता उत्पादनात देखील घट होत आहे. एवढेच नाही तर रासायनिक खतांचा वापर करून उत्पादित केलेला शेतमाल मानवी आरोग्यासाठी घातक असल्याचे अनेक संशोधनात उघड झाले आहे. मात्र असे असले तरीही भारतात अनादी काळापासून सेंद्रिय शेतीचे (organic farming) मॉडेल स्वीकारले गेले आहे.
सेंद्रिय शेतीमध्ये कमी जोखमीसह पिकांचे चांगले उत्पादन मिळते. बुंदेलखंडच्या एका प्रगतीशील शेतकऱ्याने (Farmer) सेंद्रिय शेतीमधील (Agriculture) संसाधनांचा समतोल साधून रोटेशनल शेतीचे एक विशेष मॉडेल जगासमोर आणले आहे, ज्यामुळे शेतीचा खर्च कमी झाला आहे आणि नफा दुप्पट झाला असल्याचा दावा केला जात आहे.
अशा परिस्थितीत या शेतकऱ्याची संपूर्ण जगात चर्चा रंगली आहे. संतुलित शेतीच्या या तंत्राने बुंदेलखंडमधील शेकडो शेतकऱ्यांचे चित्र तर बदललेच, शिवाय हे सूत्र इतके प्रसिद्ध झाले की, देश-विदेशातील तज्ज्ञ आणि शेतकऱ्यांनी त्याचे फायदे समजून घेण्यासाठी संशोधन सुरू केले आहे.
प्रगतीशील शेतकऱ्याने आदर्श निर्माण केला बरं…!
खरं पाहता, उत्तर प्रदेशचा भाग असलेला बुंदेलखंड परिसर कमी पाणी आणि कोरड्या भागामुळे बदनाम आहे. दुष्काळी परिस्थिती असल्यामुळे बुंदेलखंड कायमच चर्चेत राहिला आहे. उत्तर प्रदेश मधील बांदा जिल्ह्यातील मौजे बडोखुर्द येथील प्रगतशील शेतकरी प्रेमसिंग आपल्या 25 एकर जमिनीवर सेंद्रिय शेती करत आहेत. खरे पाहता प्रेम सिंह उच्चशिक्षित आहेत. त्यांनी अलाहाबाद विद्यापीठातून एमबीए केले असून शिक्षणानंतर नोकरी करण्यास सुरुवात केली होती.
मात्र लहानपणापासून धरणी आईच्या कुशीत वाढलेला हा शेतकऱ्याचा लेक असल्याने त्यांचे नोकरीत काही मन रमेना. चांगला पगार असूनही, नोकरी सोडून प्रेमसिंग घरी परतले. खरं पाहता त्यावेळी शेती ही पारंपारिक पद्धतीने केली जात असे आणि शेतीतून खूपच तोकडे उत्पन्न मिळत असे.
पण तरीही प्रेम सिंग यांनी सेंद्रिय शेतीसह पशुपालनाचे मॉडेल स्वीकारले, जे काहीसे एकात्मिक शेती पद्धतीसारखे होते. या पद्धतीमध्ये काही विशिष्ट पद्धतींचा समतोल साधून प्रेमसिंग गेल्या 30 वर्षांपासून शेती करत आहेत, ज्याला रोटेशनल फार्मिंग असे नाव देण्यात आले आहे.
रोटेशनल फार्मिंग हे मॉडल आहे तरी नेमकं कसं..!
प्रेमसिंग यांनी सुरुवातीपासूनच बुंदेलखंडमधील शाश्वत शेतीचे मॉडेल आपल्या फळबागा, शेततळे आणि पशुसंवर्धनाच्या माध्यमातून अंगीकारले आहे, ज्यामध्ये खर्च कमी असला तरी नुकसान होण्याची शक्यता नाही, कारण ते पाण्याचे संतुलन, हवेचा समतोल राखतात.
अवलंब करून उष्णता संतुलन, प्रजनन क्षमता आणि ऊर्जा संतुलन, ते गरजेनुसार संसाधने वापरतात. या कृषी मॉडेल अंतर्गत प्रेमसिंग आवश्यकतेनुसार शेतात सिंचनासाठी पाण्याची व्यवस्था करतात. याशिवाय पशुपालन, शेळी, कुक्कुटपालन याद्वारे शेतासाठी खताची व्यवस्था केली जाते, त्या बदल्यात पशुधनाला शेतातून चारा दिला जातो.
परदेशात प्रसिद्ध झालं हे मॉडल…!
प्रगतीशील शेतकरी प्रेम सिंग आज पशुसंवर्धन आणि फलोत्पादन यांच्यातील संतुलनाचे मॉडेल स्वीकारून इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणास्त्रोत बनले आहेत. मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, आज शेकडो शेतकरी प्रेम सिंहच्या शेतात या खास तंत्राच्या युक्त्या शिकण्यासाठी येतात.
इतकेच नाही तर अमेरिका, इस्रायल आणि आफ्रिकेसारख्या श्रीमंत देशांतील शेतकरी आणि तज्ञांचा ओघही प्रेम सिंगच्या शेतात बघायला मिळतं असतो. आज संपूर्ण जगाला हवामान बदल आणि संसाधनांच्या कमतरतेचा सामना करावा लागत आहे, हे उघड आहे, अशा परिस्थितीत भारतीय शेतकऱ्याने शोधून काढलेले रोटेशनल फार्मिंगचं हे तंत्र बचत करण्यात यशस्वी ठरणार असून यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढणार आहे एवढे नक्की.
