Successful Farmer : शेतीला (Farming) फायदेशीर व्यवसाय बनवण्यासाठी शेती व्यवसायातील (Agriculture) नवनवीन तंत्रज्ञानाची माहिती शेतकऱ्यांना असणे आता अत्यावश्यक बनले आहे. शेतकरी बांधवांनी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून नियोजनबद्ध पद्धतीने शेती करणे ही आता काळाची गरज बनली आहे.
मित्रांनो जर शेतकरी बांधवांनी शेतीमध्ये नवीन तंत्रज्ञानाचा यशस्वी वापर केला तर शेतीतून लाखो रुपयांची कमाई (farmer income) केली जाऊ शकते. असेच एक प्रगत शेती तंत्र म्हणजे एकात्मिक शेती प्रणाली. केवळ शेती करण्याऐवजी, शेतकरी आता एकात्मिक शेती (integrated farming) पद्धतीचा अवलंब करत आहेत, म्हणजे शेतीशी संबंधित इतर उपक्रम जसे पशुपालन, कुक्कुटपालन, गांडूळ खत निर्मिती इ. करत आहेत. यामुळे शेतीसाठी आवश्यक उत्पादन खर्च कमी होतो आणि शेतीचा नफा वाढतो.
एकात्मिक शेतीपद्धतीच उत्तम उदाहरण समोर आल आहे ते राजस्थान राज्यातून. राजस्थानच्या डुंगरपूर जिल्ह्यातील बुजाडा गावात राहणारा शेतकरी जीवन राम यांनी एकात्मिक शेतीच्या माध्यमातून लाखो रुपये वर्षाकाठी कमावण्याची किमया साधली आहे. एकेकाळी कष्टाने कसबस आपल जीवन जगणारा जीवनराम आता लाखोंची कमाई करत आहे. यामुळे पंचक्रोशीत या अवलिया शेतकऱ्याची चांगलीच चर्चा रंगली आहे.
राजस्थानमधील डुंगरपूर जिल्ह्यातील बुजाडा गावातील शेतकरी जीवन राम हा एक मध्यमवर्गीय शेतकरी आहे, ज्यांच्याकडे 4 हेक्टर जमीन आहे आणि त्यांच्याकडे सिंचनाची योग्य व्यवस्था आहे. असे असूनही शेतीतून त्यांच्या कुटुंबाचे उत्पन्न फारच कमी होते. घरची आर्थिक परिस्थिती चांगली नसल्यामुळे बारावीनंतर त्याला पुढील शिक्षण सुरू ठेवता आले नाही आणि कामाच्या शोधात ते कुवेतला गेले. तिथेही विशेष काही सापडले नाही. त्यानंतर तो गावी परतला आणि वडिलांसोबत शेती करू लागला.
तो मका, तांदूळ, गहू, मूग, उडीद, हरभरा आणि ऊस या स्थानिक वाणांची लागवड करत असे, त्यातून फारसे उत्पादन मिळत नव्हते. त्याच्याकडे 2 म्हशीही होत्या, पण म्हैस देखील फारच कमी दूध देत होती. अशा परिस्थितीत 5 वर्षांपूर्वी त्यांनी कर्जावर नाबार्डच्या मदतीने 7 संकरित गायी आणि 3 मुर्राह म्हशी खरेदी केल्या. मात्र, दुग्धव्यवसायाचे ज्ञान नसल्याने त्यांना त्यातून नफा मिळवता आला नाही. जीवन राम यांनी आपली आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी आणि शेतीतून नफा मिळविण्याचे मार्ग शोधण्यासाठी शेतीशी संबंधित प्रशिक्षण कार्यक्रम शोधण्याचा सतत प्रयत्न केला.
कृषी विज्ञान केंद्राच्या प्रशिक्षणाने आयुष्य बदलले
2013 मध्ये जीवन राम यांना कृषी विज्ञान केंद्र, डुंगरपूर यांनी आयोजित केलेल्या प्रशिक्षण कार्यक्रमाची माहिती मिळाली. तिथल्या शास्त्रज्ञांच्या संपर्कात तो आला आणि त्यांचे आयुष्यच बदलून गेले. भाजीपाल्याच्या सुधारित वाण, मूल्यवर्धित उत्पादने, पशुपालनाची नवीन तंत्रे, कीटक व्यवस्थापन आणि कुक्कुटपालन यावर विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम, चर्चासत्रे, किसान मेळा आणि पशु उपचार शिबिरांमध्ये त्यांनी सहभाग घेतला. कृषी विज्ञान केंद्राच्या सल्ल्याने त्यांनी पिकांच्या व भाजीपाल्यांच्या सुधारित जाती वाढवण्यास सुरुवात केली आणि लवकरच नफा मिळू लागला.
शेतीसोबतच हे व्यवसाय सुरू केले
शेती व्यतिरिक्त त्यांनी गांडूळ खत युनिट, कुक्कुटपालन युनिट तयार केले आणि अझोला लागवड देखील सुरू केली. यासोबतच त्यांच्या शेतात मका, सोयाबीन, मूग, मिरची, भेंडी आदी पिकांचे प्रात्यक्षिक करण्यात आले. सातत्याने नवनवीन तंत्रज्ञानाची माहिती मिळवण्यासाठी त्यांनी कृषी विज्ञान केंद्राशी संपर्क ठेवला. ते कृषी विज्ञान केंद्राच्या व्हॉट्सअॅप ग्रुपचे सदस्यही आहेत. यामुळे त्यांना चांगला फायदा होत आहे.
नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर आणि त्याच्या मेहनतीमुळे आणि समर्पणामुळे त्याला आपले जीवनमान सुधारता आले आणि त्याचे उत्पन्न वाढले. पीक उत्पादन, भाजीपाला उत्पादन, गांडूळ खत युनिट आणि कुक्कुटपालन यातून ते वर्षाला 8 लाख रुपये कमावत आहेत. आता तो आपल्या भागातील प्रगतीशील शेतकरी बनला आहे आणि आजूबाजूचे शेतकरी प्रगत शेती पद्धती आणि पशुपालनाचे नवीन तंत्र जाणून घेण्यासाठी त्याच्याकडे येतात. याशिवाय कृषी विज्ञान केंद्रात होणाऱ्या प्रशिक्षणात ते इतर शेतकऱ्यांनाही प्रशिक्षण देतात.
