Silk Farming: भारतात गेल्या काही वर्षात शेती व्यवसायात (Farming) मोठा अमुलाग्र बदल बघायला मिळत आहेत. विशेष म्हणजे शेतीमध्ये बदल करण्यासाठी मायबाप शासनाकडून (Government) देखील प्रयत्न केले जात आहेत.
याच बदलात रेशीम शेतीचा (Silkworm Farming) देखील समावेश आहे. रेशीम शेती म्हणजेच रेशीम कीटक संगोपनाला आपल्या राज्यात आता मोठ्या प्रमाणात प्रोत्साहन दिले जात आहे. रेशीम शेती शेतकरी बांधवांना (Farmer) आर्थिक सक्षमीकरण प्रदान करत असल्याचा दावा केला जातो. केंद्र सरकार देखील देशातील शेतकरी बांधवांना रेशीम किटक पालन आणि रेशीम उद्योग घेण्यास प्रोत्साहन देत आहे.
यामुळेच आज भारतातील 60 लाखांहून अधिक शेतकरी, महिला आणि ग्रामीण लोक रेशीम कीटकांच्या शेतीतून आपला उदरनिर्वाह करत आहेत. रेशीमशी संबंधित काम देखील विशेष आहे कारण ते कमी वेळात आणि कमी श्रमात चांगले उत्पन्न (Farmers Income) देते. विशेषत: जे शेतकरी तुती शेतीसोबतच रेशीम कीटक शेती करतात, त्यांना त्याचा अधिक फायदा होतो.
या राज्यांमध्ये रेशीम शेतीची क्रेझ आहे
खरं पाहता आपल्या देशात रेशीम आणि संबंधित उद्योग दक्षिण भागात खूप लोकप्रिय आहे. विशेषत: कर्नाटक, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, जम्मू आणि काश्मीर आणि पश्चिम बंगाल या राज्यात सर्वाधिक रेशीम शेती केली जात आहे. विशेष म्हणजे या राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी रेशीम शेती हा अतिरिक्त उत्पन्नाचा स्रोत बनला आहे.
त्याचबरोबर अलीकडे झारखंड, ओरिसा, छत्तीसगड, उत्तर प्रदेश आणि ईशान्येकडील राज्यांमध्ये रेशीम कीटकांचे संगोपन मोठ्या प्रमाणावर केले जात आहे. आपल्या राज्यातही काही वर्षात रेशीम शेतीचा क्रेझ वाढला आहे. रेशीम शेती राज्यात मराठवाड्यात आणि विदर्भात आता मोठ्या प्रमाणात केली जाऊ लागली आहे. राज्यातील पश्चिम महाराष्ट्रातही थोड्या प्रमाणात रेशीम शेती बघायला मिळत आहे.
रेशीम शेती कशी करावी
- चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी रेशीम कीटकांचे संगोपन तीन प्रकारे केले जाते, ज्यामध्ये तुतीच्या बागेत रेशीम कीटकांचे संगोपन केले जाते, ज्याला तुती रेशीम म्हणतात. दुसरी टसर शेती आणि तिसरी इरी शेती.
- तुती रेशीम शेती अंतर्गत, तुती आणि अर्जुनाच्या पानांवर रेशीम किडे पाळले जातात, जे तुती आणि अर्जुनाची पाने खाऊन जगतात.
- रेशीम किड्यांचे आयुष्य फक्त 2-3 दिवस असते, ज्यातून ते कोकून घेण्यासाठी पानांवर ठेवतात.
- मादी रेशीम किडा तिच्या आयुष्यात 200-300 अंडी घालते, ज्यातून पुढील 10 दिवसांत अळ्या बाहेर येतात.
- ही अळी त्याच्या तोंडातून लाळ बाहेर टाकते, ज्यामध्ये द्रव प्रथिने असतात.
- वाऱ्याच्या संपर्कात आल्यावर ही अळी हळूहळू सुकते आणि धाग्याचे रूप धारण करते आणि रेशीम किडे हा धागा स्वतःभोवती गुंडाळतात.
- रेशीम किड्यांवर गुंडाळलेल्या या धाग्यासारख्या पदार्थाला कोकून म्हणतात, ज्याचा वापर रेशीम बनवण्यासाठी केला जातो.
- एक एकर जमिनीवर रेशीम लागवड केल्याने सुमारे 500 किलो रेशीम किडे तयार होतात.
