Fish Farming : अलीकडे आपल्या देशात मत्स्य पालन व्यवसाय (Fish Farming Business) मोठ्या प्रमाणात केला जात आहे. आपल्या राज्यातही आता मत्स्य पालन व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात केला जाऊ लागला आहे.
राज्यातील बहुतांश शेतकरी बांधव (Farmer) शेतीसोबतच (Farming) मत्स्यपालन करून चांगला नफा (Farmer Income) कमावत आहेत. जाणकार लोक देखील शेतकरी बांधवांना मत्स्यपालन करण्याचा सल्ला देतात. मित्रांनो या व्यवसायाची (Agriculture Business) सर्वात चांगली गोष्ट म्हणजे या व्यवसायातून शेतकरी बांधवांना कमी खर्चात चांगली कमाई होत आहे.
शिवाय आता मत्स्यपालनात नवनवीन आधुनिक तंत्रे आली असल्याने मत्स्य पालन करणार्‍या शेतकर्‍यांना यातून चांगली कमाई होत आहे. मत्स्यपालन व्यवसायात आलेल्या नवनवीन तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून कमी जागेत मत्स्य पालन व्यवसाय सुरु करता येतो शिवाय यातून चांगली कमाई देखील शेतकऱ्यांना होत आहे. अशा तंत्रांमध्ये बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाचा देखील समावेश होतो.
बायॉफ्लोक तंत्रज्ञानाच्या (biofloc fish farming) माध्यमातून मत्स्य पालन व्यवसाय केल्यास कमी जागेत चांगले उत्पन्न मिळते. शिवाय मायबाप शासन बायॉफ्लोक टेक्नॉलॉजीने मत्स्यपालन करण्यासाठी शेतकऱ्यांना अनुदान (Fish Farming Subsidy) देखील देत आहे.
खरं पाहता, बायोफ्लॉक हा एक जीवाणू आहे, जो माशांच्या कचऱ्याचे प्रोटीनमध्ये रूपांतर करतो. मासे देखील हे प्रथिन खातात, ज्यामुळे संसाधनांची मोठ्या प्रमाणात बचत होते. शेतकऱ्यांना हवे असल्यास ते बायोफ्लॉक मत्स्यपालनासाठी त्यांच्या सोयीनुसार लहान किंवा मोठे टाक्या बनवू शकतात.
बायॉफ्लोक तंत्रज्ञान नेमकं कस कार्य करते
शेतकऱ्याची गरज, बाजारातील मागणी आणि अर्थसंकल्प लक्षात घेऊन बायोफ्लॉकमध्ये मत्स्यशेतीसाठी टाक्या तयार केल्या जातात, ज्यामध्ये पाणी भरून मासे पाळले जातात. तलावात मासे ठेवण्यापेक्षा ही पद्धत खूपच स्वस्त आहे. टाकी पद्धतीने माशांचे संगोपन केल्यावर माशांना खायला दिले जाते, त्यानंतर मासे ते खाल्ल्यानंतर कचरा सोडून देतात.
हे कचरा धान्यासह टाकीच्या तळाशी स्थिरावतात, ज्यासाठी बायोफ्लॉक बॅक्टेरिया साफसफाईसाठी किंवा पुनर्वापरासाठी सोडले जातात. हा जीवाणू माशांच्या कचऱ्याचे प्रथिनांमध्ये रूपांतर करतो, ज्यामुळे माशांचे खाद्य पुन्हा तयार होते.
फिश टँक व्यवस्थापन
काही वेळा मत्स्यपालनाच्या या प्रक्रियेदरम्यान टाकीच्या पाण्यात अमोनियाचे प्रमाणही वाढते, ते टाळण्यासाठी मत्स्य टाकीच्या पाण्याचा पुनर्वापर करावा लागतो. मित्रांनो आम्ही आपल्या माहितीसाठी या ठिकाणी नमूद करू इच्छितो की फिश टँकमधून बाहेर पडणारे पाणी वाया जात नाही, परंतु ते शेतीसाठी वापरले जाते. अशी अनेक पोषकतत्त्वे या पाण्यात असतात, ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता, बियाणे उगवण आणि वनस्पतींचा योग्य विकास होण्यास मदत होते.
बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाने मत्स्यपालन करण्यासाठी योग्य प्रशिक्षण घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. शेतकर्‍यांना हवे असल्यास ते सुरुवातीला एखाद्या विशेषज्ञचीही नियुक्ती करू शकतात.
या तंत्राअंतर्गत टाकीत मासे पाळताना पाण्याचे आणि टाकीचे तापमान तपासले जाते आणि माशांवरही लक्ष ठेवले जाते.
बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाला संरक्षित मत्स्यपालन असेही म्हणतात, कारण कुंडात वाढणाऱ्या माशांचे पक्ष्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी सावलीच्या जाळ्यांचा वापर केला जातो.
त्याचबरोबर फिश टँकचे निरीक्षण करून माशांचे रोग, सूर्यप्रकाश, उष्णता आणि हवामानातील अनिश्चितता किंवा धोके यांपासून संरक्षण केले जाते.
बायोफ्लॉक टाकीमध्ये, माशांसाठी ऑक्सिजनची पातळी देखील नियंत्रित करावी लागते, ज्यासाठी एअर पंपची मोटर बसविली जाते.
याशिवाय बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाने मत्स्यपालनात वीज महत्त्वाची भूमिका बजावते. अशा परिस्थितीत, वीज नसताना बॅकअप घेणे खूप महत्वाचे आहे.
बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानासाठी आवश्यक खर्च आणि नफा
बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून माशांच्या संगोपनाचा खर्च 70 हजार ते 80 हजार रुपयांपर्यंत आहे, ज्यामध्ये टाकीचा खर्च, मजुरी, शेड, मत्स्यबीज, वीज तसेच पाणी आणि इतर व्यवस्थापनाच्या कामांचा समावेश आहे. बायोफ्लॉक मत्स्यपालनाचा शेतकऱ्यांवरील खर्चाचा भार कमी करण्यासाठी शासनाकडून अनुदानाची तरतूदही आहे.
भारत सरकारच्या पंतप्रधान मत्स्य संपदा योजनेंतर्गत बायोफ्लॉक सिस्टीम बसवण्यासाठी 60 टक्के पर्यंत अनुदान उपलब्ध आहे.
या योजनेंतर्गत महिला मत्स्यशेतकऱ्यांना 60 टक्के तर पुरुष मत्स्यशेतकऱ्यांना 40 टक्के आर्थिक अनुदान दिले जाते.
शेतकऱ्यांना हवे असल्यास अनुदानाचा लाभ घेऊन बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाने माशांचे पालन करून किमान 7 किंवा 50 टँक मिळू शकतात.
