सध्या खरीप हंगामाला सुरुवात झाली असून महाराष्ट्रमध्ये बरेच ठिकाणी आता खरीप हंगामाच्या पेरण्या देखील पूर्ण झालेले आहेत. बऱ्याच जिल्ह्यांमध्ये पेरण्या होऊन जवळपास एक महिन्याचा कालावधी लोटला असल्याने आता शेतकऱ्यांची खत खरेदी करण्यासाठी लगबग सुरू असल्याचे चित्र आहे. कारण पिकांना रासायनिक खतांचा पुरवठा हा उत्पादन वाढीच्या दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा असल्यामुळे प्रत्येक शेतकरी त्या दृष्टिकोनातून आपल्याला प्रयत्न करताना दिसून येतात. कारण पिकांची लागवड केल्यापासून त्यांच्या वाढीच्या अवस्थेमध्ये त्यांना विविध प्रकारच्या पोषक द्रव्यांची आवश्यकता असते व या पोषक द्रव्यांचा पुरवठा हा खतांच्या माध्यमातून होत असल्याने खत व्यवस्थापनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते.
खतांमध्ये जर बघितले तर नत्राची उपलब्धता पिकाला लगेच होते. परंतु त्या तुलनेत मात्र स्फुरद व पालाशयुक्त जे खते असतात ते पिकाला उपलब्ध व्हायला काही कालावधी लागतो. त्या दृष्टिकोनातून खतांची निवड व खत देण्याचा वेळ यांचा ताळमेळ साधने गरजेचे असते. साधारणपणे जर पाहिले तर ज्या खतांची पिकांना उपलब्धता व्हायला वेळ लागतो अशा खतांची पूर्ण मात्रा पीक पेरणीच्या वेळेस देणे गरजेचे असते. परंतु विद्राव्य स्वरूपातील खतांची वेळ ही पीक जेव्हा फुलोऱ्यामध्ये असते किंवा दाणे भरण्याच्या वेळेस असते तेव्हा देण्याची व अशा खताचे फवारणी अधिक फायद्याचे ठरते. तसेच नत्रयुक्त खते जर तुम्ही द्याल तर त्यांचा ऱ्हास लवकर होत असल्यामुळे ते एकाच वेळी न देता दोन ते तीन भागांमध्ये विभागणी करून देणे फायद्याचे ठरते.
खतांची निवड करताना या गोष्टी लक्षात ठेवा
खरीप हंगामासाठी जर तुम्हाला खतांची निवड करायची असेल तर प्रामुख्याने मातीचा प्रकार कसा आहे व पीक कोणते लावणार यानुसार निवड करणे गरजेचे आहे. तुम्ही जर माती परीक्षण केले तर तुम्हाला जमिनीची सुपीकता कळते व त्यानुसार तुम्हाला जमिनीमध्ये असलेले अन्नद्रव्यांचे प्रमाण तसेच सेंद्रिय कर्ब व विद्राव्य क्षाराचे प्रमाण यानुसार कोणत्या अन्नद्रव्यांचे किती गरज पिकाला आहे याचे प्रमाण ठरवता येते. याकरिता साधारणपणे खतांचा वापर मूलभूत शिफारशीपेक्षा जास्त परिणामकारक ठरवण्यासाठी काही गोष्टी पाळणे गरजेचे आहे. जसे की….
1- समजा ज्या जमिनीमध्ये पाणी साचत असेल अशा जमिनीमध्ये नायट्रेटयुक्त खते वापरू नयेत. जर अशी खते वापरली तर नत्राचे विलगीकरणामुळे नायट्रेटचे रूपांतर वायुरूप नत्रात होते व त्याची उपलब्धता पिकाला होत नाही.
2- ज्या जमिनीमध्ये गंधकाचे प्रमाण कमी असते अशा जमिनीमध्ये अमोनियम सल्फेट किंवा सिंगल सुपर फॉस्फेट अशा खतांचा पुरवठा जास्त करावा.
3- त्यासोबतच गळीत आणि डाळवर्गीय पिकांमध्ये गंधकाची आवश्यकता जास्त असते व अशा पिकांना ज्या खतामधून गंधकाचा पुरवठा होईल अशा खतांचा वापर करा.
4- समजा तुम्ही क्षारयुक्त जमिनीमध्ये युरियाचा वापर केला तर युरियाचे नायट्रेट मध्ये रूपांतर व्हायला वेळ लागतो व नायट्रेट जमिनीत राहिले तर ते पिकाला नुकसानकारक ठरते. अशा जमिनीमध्ये अमोनियम नायट्रेटचा वापर करावा.
5- तुम्हाला जर विद्राव्य असलेल्या स्फुरदयुक्त खतांचा वापर करायचा असेल तर तुम्ही आम्लयुक्त जमीन सोडून इतर कोणत्याही जमिनीत करू शकता.
6- माती परीक्षण केले असेल व त्याचा अहवाल तुमच्याकडे असेल तर त्या अहवालात सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता आढळून आली तर शिफारसी प्रमाणे सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे मात्र देणे गरजेचे असते. कारण सूक्ष्म अन्नद्रव्य हे मुख्य आणि दुय्यम अन्नद्रव्य इतकेच महत्त्वाचे असतात
